Geri dönüşüm (ya da geri kazanım), üretim veya tüketim süreçleri sonunda ortaya çıkan atıkların tekrar üretimde ve tüketimde kullanılabilir malzeme ve nesnelere dönüştürülmesini ve böylece potansiyel olarak yararlı bazı malzemelerin boşa gitmesini önlemeyi ifade eder. Geri dönüşüm, döngüsel ekonomi ve beşikten beşiğe kavramlarının da yapı taşlarından biridir. Doğadan çıkarma – üretim – tüketim – atık – bertaraf süreci yerine, çıkan atıkların tekrar üretim zincirlerine dahil edilmesi ile gerçekleşir. Azalt, yeniden kullan, geri dönüştür (reduce, reuse, recycle) anlayışının bir parçası olarak modern atık azaltım sistemlerinin de önemli bir bileşenidir.
En basit döngüde, geri dönüşüm doğadan bir hammaddenin tekrar ve tekrar çıkarılmasının önüne geçer ve böylece doğal kaynakların tükenmesini önleyerek doğayı korur. Öte yandan çıkarılması zor ve pahalı hammaddelerin ekonomik üretim içerisinde kalması- nı ya da malzeme üretimi sırasındaki işlem sayısını azaltarak enerji tasarrufu sağlayabilir. Böylece doğayı korumanın yanı sıra ekonomiye de katkı sunar. Örneğin bir alüminyum içecek kutusunun geri dönüşümü ile aynı miktardaki ürünün doğadaki hammaddeden üretilmesi arasında %95 oranında enerji tasarrufu vardır.
Öte yandan geri dönüşüm ile atık biriktirme alanlarına giden atık miktarları azaltılır ve böylece hem atık depolama için kullanılan arazi miktarının azalması sağlanır, hem de taşıma sırasında harcanan enerji miktarından tasarruf edilir. Geri dönüşümü öne çıkaran atık yönetimi yöntemleri ile sağlık ve çevre sorunları azaltılır, atık depolama sırasında ortaya çıkan seragazı emisyonları, yeraltı suyu kirlenmesi, peyzaj bozulması gibi olumsuz etkiler azalır.
Geri dönüşüm doğadan bir hammaddenin tekrar ve tekrar çıkarılmasının önüne geçer ve böylece doğal kaynakların tükenmesini önleyerek doğayı korur. Çıkarılması zor ve pahalı hammaddelerin ekonomik üretim içerisinde kalmasını ya da malzeme üretimi sırasındaki işlem sayısını azaltarak enerji tasarrufu sağlayabilir.
Geri dönüşüme konu olan malzemeler arasında birçok cam, kâğıt ve karton, metal, plastik, tekstil ve elektronik ürün çeşidi bulunur. Gıda atıkları, organik atıklar veya bahçe atıkları gibi biyolojik olarak parçalanabilir atıkların kompostlaştırılması veya hayvan yemi olarak tekrar kullanılması da geri dönüşüm olarak düşünülür.
Her malzeme geri dönüştürülemeyebilir!
Bir malzemenin geri dönüştürülebilmesi için ilk üretim sürecinde geri dönüştürülmeye veya doğada çözünmeye uygun tasarlanması gerekir. Her ne kadar doğaya ve ekonomiye olan faydaları yüksek olsa da dünyada henüz yeterince geri dönüşüm yapılmamaktadır. Örneğin Şekil 1’de yer alan OECD ülkelerine baktığımızda birçok gelişmiş ülkede geri dönüşüm oranının %50’nin altında kaldığı görülebilir.
Türkiye’de Atık Geri Dönüşüm Oranları
Türkiye’nin ise 2013 yılında %1 olan geri dönüşüm oranı, henüz bu konuda alacak çok yol olduğunu gösteriyor.
